İSM-İ ZAMAN
Bu kategorideki kelimeler, fiilde ifade edilen hareketle ilgili oluş zamanını
bildirirler. Mef’al مفعل ve mef’il مفعل olarak iki vezni vardır. Her iki vezinde de
baştaki mimler ( م) ekleme harftir:
بدء bed’ “başlama” مبدأ mebde’ “başlangıç”
ولادت vilâdet “doğum” مولد mevlid “doğum zamanı – Hz. Muhammed’in
doğum günü”
İsm- i zaman: Fiilin yapıldığı zamanı bildirir.
İsm-i mekân: Fiilin yapıldığı yeri bildirir.
Hem ism-i zaman hem de ism-i mekân fiilden türer. Sülâsi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekânları için iki vezin vardır:
1. vezin: ( مَفْعَلٌ ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil fethalı ya da dammeli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:
|
مَلْعَبٌ |
يَلْعَبُ |
لَعِبَ |
|
Oyun zamanı, oyun yeri |
Oynuyor, oynar |
Oynadı |
|
مَخْرَجٌ |
يَخْرُجُ |
خَرَجَ |
|
Çıkış zamanı, çıkış yeri |
Çıkar, çıkıyor |
Çıktı |
2. vezin: (مَفْعِلٌ ) veznidir. Sülâsi fiilin muzarisinde aynel fiil kesreli olursa bu vezin kullanılır. Örnekler:
|
مَجْلِسٌ |
يَجْلِسُ |
جَلَسَ |
|
Oturma zamanı, oturma yeri |
Oturuyor, oturur |
Oturdu |
|
مَوْصِلٌ |
يَصِلُ |
وَصَلَ |
|
Ulaşma zamanı, ulaşma yeri |
Ulaşır, ulaşıyor |
Ulaştı |
Rubâi mücerred ve mezid fiillerin ism-i zaman ve mekânları:
Rubâi mücerred ve mezid fiillerde ism-i zaman ve ism-i mekân, fiilin ism-i mefulüyle aynıdır. Örnekler:
|
İSM-İ ZAMAN VE MEKÂN |
İSM-İ MEF’UL |
MUZARİ |
FİİL |
|
مُكْرَمٌ |
مُكْرَمٌ |
يُكْرِمُ |
أَكْرَمَ |
|
İkram zamanı, ikram yeri |
İkram edilmiş |
İkram eder |
İkram etti |
|
مُسْتَخْرَجٌ |
مُسْتَخْرَجٌ |
يَسْتَخْرِجُ |
اِسْتَخْرَجَ |
|
Çıkartma zamanı, çıkartma yeri |
Çıkartılmış |
Çıkartıyor |
Çıkardı |
NOT: İsm-i meful ile ismi zaman ve mekânın karıştırılmaması için ism-i zamanın ve mekânın sonuna genelde bir (فِيهِ ) takısı eklenir. Mesela: مُكْرَمٌ فِيهِ denilir. Kelimenin sonundaki (فِيهِ ) takısıyla bu kelimenin ism-i me’ul değil; ism-i zaman ve mekân olduğu anlaşılır.